Z [son güncelleme 22 Mart 2016]

Z (kıs) [total mortality (Z=F+M)] Toplam ölümler (Z=F+M). Doğal ve balıkçılık nedeniyle ölümlerinin toplamı. ® Toplam ölüm oranı.

zaihe [seiche] ® Seiche.

zaman yasağı [time closure] Balıkçılığa izin verilmeyen dönem.

zar (deri) [periostracum] Yumuşakça kabuğunun dış tabakası, organik maddeden olup kabuğa diğer canlıların yapışmasını önler. Farklı gruplarda ya da çok farklı kalınlıkta olup dayanıklıdır.

zar süzgeçler [membrane filters] Sudaki çok küçük parçacıkları tutan (çok küçük gözenekli) zarımsı filtreler.

zararlı [detrimental, harmful] 1- Canlıları ve ekonomiyi olumsuz etkileyen bitkisel ve hayvansal organizmalar zararlı(lar) olarak anılır.

zararlı [noxious] 2- Bir ya da diğer şekilde zararlı, olumsuz etkilere sahip olan.

zargana (zargana balığı) [Atlantic saury, needlefish] 1- ® Tylosurus acus imperialis.

zargana [Atlantic saury] 2- ® Scomberesox saurus saurus.

zargana [garpike] 3- ® Belone belone.

zargana [Mediterranean needlefish] 4- ® Tylosurus acus imperialis.

zargana [short-beaked garfish] 5- ® Belone svetovidovi.

zargana balığı [Atlantic saury, needlefish] 1- ® Tylosurus acus imperialis.

zargana balığı [garpike] 2- ® Belone belone euxini.

zargana balığı [garpike] 3- ® Belone belone gracilis.

zargana balığı [Red Sea houndfish] 4- ® Tylosurus choram.

Zarganagiller [needlefish] ® Belonidae.

zarkafa balığı [glasshead grenadier] ® Hymenocephalus italicus.

zayıf stok [weak stock] 1- Düzenleyici idari merci tarafından çok endişe edilen stok.

zayıf stok [weak stock] 2- Orta ya da yüksek derecede kaybolma tehlikesinde olan stok.

zebrabalığı [zebrafish] ® Danio rerio.

zebrakayası [zebra goby] ® Zebrus zebrus.

Zebrus zebrus (zebrakayası balığı, çizgilikaya balığı) [zebra goby] Tabansaldır (demersaldır). 3 metre derinliğe kadar dağılır. Boyu TL=5,5 cm olabilir. Deniz kulaklarında, taşların altında ve yosun (alg) çayırlarının arasında bulunur.

zehir [venom] ® Ağı.

zehir balıkçılığı [poison fishing] ® Ağı balıkçılığı.

zehir üreten balıklar [venomous fishes] ® Ağı üreten balıklar.

zehir üreten balıktan korunma [treatment of fish poisoning] ® Ağı üreten balıktan korunma.

zehirli balıklar [poisonous fishes] ® Ağılı balıklar.

zehirli maddeler [toxic substances] ® Ağılı maddeler.

zehirli-ekmek hamuru avcılığı [poisoned bread-paste-bait] ® Ağılı-ekmek hamuru avcılığı.

Zeidae (Dülgerbalığıgiller) [true dories, dories] Actinopterygii sınıfı, Zeiformes takımının ailesidir. Zenopsis ve Zeus olmak üzere iki cinste 6 tür vardır. Akdeniz’de tek tür ile temsil edilmektedir. Gösterişli yüksek gövdeli, yanlardan basık deniz balıklarıdırlar. Baş büyük, profili çizgi halinde dışbükeydir. Ağız büyük ve eğiktir. Çeneler öne uzar (protractile). Sırt yüzgeçleri dikkati çekecek şekilde uzun ve 7-10 dikelidir. Bazı türlerde uzun iplikçiklidir. İkinci sırt yüzgeci yumuşak ışınlıdır. Gövde çıplaktır (görünmez – mikroskobik – küçük pullarla kaplıdır). Rengi yeşilimsi gri olup altın yaldızlıdır, gövdede büyükçe siyah bir leke, sarımsı ya da grimsi bir halkayla çevrelenmiştir. Büyükçe gözler yukarıdadır. Kuyruk sapı ince ve kuyruk yüzgeci küçük olup kırpılmış gibidir. Akdeniz’de yaşayan Zeus faber en büyük türlerden olup boyu 90 cm’ye ulaşabilir. Çoğunluğun boyu 10-50 cm’dir. Taban-yüzücü (bentopelajik) balıklardır. Çoğunlukla 50-800 m’ler arasında yayılırlar. Ancak orta-suya da çıkarlar. Bazıları zayıf sürüler oluşturur, Zeus faber tek gezer. Kötü yüzücülerdir. Çamurlu tabanı tercih ederler. Yumurtlama yaz aylarında (Z. faber), diğerleri kışın ve su kolonunda ve geniş alanda gerçekleşir. Yumurtalar tabana çöker. 3-4 yılda cinsi olgunluğa ulaşırlar. Dülgerbalığıgiller yırtıcıdır. Gençleri zooplanktonla, erin olanlar sürü oluşturan küçük balıklarla beslenir.

zengin karides (peygamber devesi karidesi; erkek karides) [spottail mantis shrimp] ® Squilla mantis.

zenginleştirme [enrichment] Yosun (alg) büyümesini sağlamak için suya azot, fosfor ve karbon bileşiklerinin eklenmesi.

zenginlik [richness] Bir alandaki toplam tür sayısı. Tür sayısı bölü toplam birey sayısı şeklinde verilebilir.

zenit [zenith] Yeryüzünde başucu noktası. Nadir’in tersi. ® Nadir.

zentner [zentner, centner] 50 kg.

zeolit [zeolite] Tatlı-su akvaryumlarında amonyum’u tutan bir iyon değiş-tokuşçu olarak kullanılmaktadır. Uzun süre dayanmaz, onun için çok tuzlu suda bir gün bekletilerek yeniden aktif hale getirilmesi gerekir. Balıkların görece uzun süre canlı taşınmasında amonyum tutucu olarak yararlanılmaktadır.

Zeugopterus regius (küçükpisi balığı, beneklipisi balığı) [Eckström's topknot] Tabansaldır (demersaldır), acı-suya girer. 10-180 m derinliklerde rastlanır. Boyu TL=20 cm olabilir. Ticari balıkçılığı önemsizdir. Kayalık tabanda bulunur.

Zeus faber (dülger balığı, güneş balığı, dikenlipeygamber balığı, dikenlidülger, peygamber balığı) [John Dory, Saint Peter's fish] Toplam boyu 90 cm (8 kg) ve rastlanan en yaşlı bireyi 12 yaşında olup kemikli okyanus-göçer (okyanodrom), taban-yüzücü (bentopelajik) bir balıktır. Ekonomik önemi vardır. Vücudu yanlardan basık, küçük pulludur. Tek gezer ve diğer balıklar ile kafadanbacaklılar ve kabuklularla beslenir. 4 yılda eşeysel (cinsi) olgunluğa ulaşır. Eti lezizdir.

zig [zyg] İki parçayı birleştiren. Örnek; zigot (zygote)-eşeysel gözelerin (hücrelerin) birleşmesinden oluşan göze.

zigot [zygote] 1- ® Döllenmiş yumurta. ® Yumurta.

zigot [zygote] 2- Yumurtayla atmığın birleşmesi sonucu oluşan birlik.

zincir gergi [chain mat] Trol ağının ön kısmına gerilen ve tabandaki balıkların ürkütülerek ağa girmesine neden olan kalınca zincir. Bu zincire daha kısa aralıklarla yine zincirler eklenerek gözler de oluşturulmaktadır.

zincirlik [chain locker, bin] Teknelerin başaltında çapa zincirinin saklandığı bölme, yer.

Ziphiidae (kaşalotlar) [beaked whales] Memeliler sınıfı, Cetacea takımı, Odontoceti alttakımının bir ailesidir. Bu ailede 6 cins ve 19 tür bulunmaktadır. Orta boylu balinalar olup 13 m boy ve 11,5 ton olabilirler. Yarım saat su altında kalabilirler. Önceleri İspermeçetbalinagillere katılmıştır.

zındandelen [Atlantic bonito] ® Sarda sarda.

zıpkın [harpoon] Bir ucunda gerekli uzunlukta ip bağlanmış olan uzunca bir sopanın diğer ucunda testere dişli sivri demir olan ve elle ya da top benzeri bir düzenekle nişan alınarak balığa saplanan bir cins yaralayıcı ve öldürücü av aracı.

Zoarcidae (Yılanbalığıanasıgiller) [eelpouts] Actinopterygii-Işınlı-yüzgeçliler sınıfı, Levreksiler (Perciformes) takımının bir ailesidir. Adlarından da belli olduğu gibi yılan balığı görünümünde olan balıklardır. Sırt ve dışkıl (anal) yüzgeçler kuyruk yüzgeciyle birleşiktir. Ailede yaklaşık 50 cins ve 220 tür bulunmaktadır. Hepsi denizlerde ve tabana yakın yaşar. Yaygın bilenen türü Zoarches viviparous’tur.

zoid [zooid] Kamçılı üreme hücresidir; terim, bu hücrenin (gameti ya da sporunun) doğası tam bilinmediğinde kullanılır.

zoka [fish-lure] Yapay yemli bir çeşit balık iğnesi, olta.

zona [zoonosis] Balıklar dahil bulaşıcı bir hayvan hastalığıdır. Akvaryumla uğraşanlarda görülür. Eller ve önkollarda yara varsa deri iltihabı oluşturur. Antibiyotikle tedavi edilir.

zonklama [pulsate] Kalp atışı gibi düzenli atmak.

zoobenthivor [zoobenthivore] Tabandaki hayvanlarla beslenen.

zoobentos [zoobenthos] Deniz ya da göl tabanında yaşayan hayvanlar.

zoofaj [zoophagus] Hayvan ya da hayvansal malzeme yiyen.

zoofobi [zoophobia] Hayvanlardan korkma.

zooklorella [zoochlorella] Genellikle tatlı-su ve bazı deniz omurgasızı ve protozoalarla ortak yaşayan (sembiyoz) herhangi bir yeşil suyosunu. Zoochlorellae ve Zooxanthellae Büyük Okyanus kıyılarındaki deniz şakayıklarında bulunur.

zooksantel [zooxanthellae] Resif oluşturan mercanlarla ortak yaşayan (sembiyoz) birgözeli (tekhücreli) dinoflagellatlardır. Zooksantel mercana fotosentez üretimiyle besin kaynağı sağlarken mercanda buna karşılık zooksantele koruma ve ışığa ulaşmayı sağlar.

zoolit [zoolithe] Taşlaşmış (fosil) hayvan ya da hayvan kısmı, organı.

zooloji [zoology] Doğal bilimlerin hayvanları konu alan ve inceleyen dalı.

zoolojik ad [zoological name] Bir hayvan grubunun bilimsel çift ismi.

zoolojik isimlendirme [zoological nomenclature] Hayvan gruplarının bilimsel isimlendirme sistemi.

zoon [animal] Hayvan.

zoonoz [zoonosis] İnsanlara geçebilen hayvan hastalığı.

zoonöston [zooneuston] Nöston’un hayvan bileşeni.

zooplankton [zooplankton] ® Hayvansal plankton.

zooplankton ağı [zooplankton net] Hayvansal planktonların toplanmasında kullanılan huni şeklinde olup ağzı kasnaklı dar gözlü (~170-200m) ağ.

zoosenöz [zoocoenosis] Birbiriyle ilintili olup bir şekilde etkileşen hayvan türlerinden oluşan doğal topluluk.

zoospor [zoospore] Kamçılı (yani hareketli) spordur. Suda yaşayan mantar ve su-yosunlarının bir ya da iki kirpikle hareket edebilen eşeysiz (cinsiyetsiz) üreme gözesi (hücresi). Hareket edebilmeleri bunlara hayvansal görünüm verdiği için bu adla anılmaktadırlar.

zoosporangiyum [zoosporangium] Zoosporları oluşturan spor kesesi.

zorla yumurtlatma [induced spawning] Ortam özelliklerini değiştirerek (sıcaklık, ışık vb) ya da canlıya hormon vermek suretiyle yumurtlamayı başlatmak.

zorlayıcı faktör [forcing factor] Balıkçılık kaynağının davranışını etkileyen faktör. Örnek; sıcaklık, tuzluluk, dip sularının yüzeye çıkması (upwelling) vs.

zorunlu [obligatory] Sınırlanmış, mecburi. Örnek; yalnız tatlı-suda bulunabilen ve denize girme yeteneği olmayan balık.

zorunlu asalak (zorunlu parazit) [obligate parasite] Başka türlü yaşaması mümkün olmayan asalak.

zorunlu göç [forced migration] Normal olmayan koşulların zorladığı göç. Örnek; beklenmedik sıcaklık değişmesi, fırtına, suyun nitel ve niceliğinin değişmesi sonucu balıkların yer değiştirmesi.

zorunlu parazit [obligate parasite] ® Zorunlu asalak.

zorunlu yüzme [forced swimming] Balıkların elektrikle avcılıkta artı uca (anoda) hızla yaklaşması.

Zostera [Zostera, eelgrass] Deniz çiçekli bitkilerinden yeşilimsi, çiçekli, çok yıllık otsu cinsi. Tabanda çayır oluşturur.

Zostera marina (?) [eel-grass] Deniz çiçekli bitkisidir. Rizomları enlidir. İlkbaharda çiçek açar. Boyu 1 m olabilir. Rizomları birkaç metredir. Kıyısal kesimde 2 - 3 m derinliklerde ve mansaplarda yaşar. Tatlı suya girebilir. Zostera tek evciklidir (monoecious). Vegatatif (çelikleme) ile de çoğalabilir. Bulanıklık karşılaşabileceği en büyük tehlike ve tehdittir. Türkiye'nin Çanakkale Boğazı-Saroz kısmında bulunur. Kullanımı Posidonia'da olduğu gibidir.

Zostera nana (?) [dwarf eel-grass] ® Zostera noltii.

Zostera noltii (?) [dwarf eel-grass] Sin. Zostera nana, Phycagrostis minor. Deniz çiçekli bitkisidir. Çok geniş tuzluluk aralığı ile (Hazar Denizi ve Aral Gölü gibi kalıntı tatlı-sularda) su birikintileri ve lagünlerde yaşayabilen tek deniz çiçekli bitkisidir. Kullanımı Zostera marina'da olduğu (gübre, altlık vs) gibidir. Türkiye'de Ege Denizi'nin İzmir ve Çanakkale kısmında bulunur.

Zosterisessor ophiocephalus (sazkaya balığı, yeşil kaya, liman kaya, yosun kaya balığı, sazkaya, sazkayası balığı) [grass goby] Tabansal (demersal) ve okyanus-göçerdir (okyanodromdur). Acı-suya girer. Boyu TL=25 cm ve 5 yaşında olabilir. Balıkçılığı vardır. 30 m derinliğe kadar rastlanır. Soyunun durumu hakkında yeterli veri yoktur.

zöa [zoea] Karides ve yengeç gibi bazı eklembacaklıların kurtçuk (larva) evresi.

Zu cristatus (tepelikağıt balığı, kağıt balığı) [scalloped ribbonfish] Derin-yüzücüdür (batipelajiktir). Boyu TL=130 cm ve daha büyük olabilir. 90 metre derinliğe kadar iner. Yumurta ve kurtçukları (larvaları) yüzücüdür. Başını yukarıda tutarak yüzer.

Zuger kabı [Zouger jar] Balık yumurtalarının kuluçkalandırıldığı suyun alttan girip uygun oksijenlenmeyi sağladığı şişe. Kapta su debisi ayarlanarak yumurtaların taşmayla kaybı önlenebileceği gibi ağız kısmı ince ağla da kapatılabilir.

zurna [Atlantic saury] ® Scomberesox saurus saurus.

zurna balığı [Atlantic lizardfish] 1- ® Synodus saurus.

zurna balığı [Atlantic saury] 2- ® Scomberesox saurus saurus.

zurna balığı [brushteeth lizardfish] 3- ® Saurida undosquamis.

Zurnabalığıgiller [sauries] ® Scomberesocidae.